De vijfde expertsessie van Aanpak SPV was op woensdag 19 november en stond in het teken van de 3 E’s en gedragsbeïnvloeding. Gedragspsycholoog Dirkje van der Ven (Wavy) hield een inspirerende presentatie over de psychologie achter gedrag in het verkeer en hoe de 3 E’s (engineering, education en enforcement) elkaar kunnen versterken.
Hessel de Jong (Aanpak SPV) trapte de online sessie af met een korte toelichting op de risicogestuurde aanpak van verkeersveiligheid en de plaats van de 3 E’s (Engineering, Education en Enforcement) binnen het Strategisch Plan Verkeersveiligheid (SPV).
De 3 E’s binnen de risicogestuurde aanpak
Aanpak SPV ondersteunt overheden bij het toepassen van de risicogestuurde werkwijze. Via aanpakspv.nl zijn kennis, data en hulpmiddelen beschikbaar om risico’s systematisch in kaart te brengen en te beïnvloeden.
De 3 E’s vormen het fundament van de integrale systeembenadering van verkeersveiligheid:
- Engineering – maatregelen in wegen en voertuigen
- Education – maatregelen gericht op kennis, houding en gedrag van verkeersdeelnemers
- Enforcement – handhaving en regelgeving ter ondersteuning van gewenst verkeer.
Binnen het SPV zijn verschillende risico‑indicatoren uitgewerkt, waaronder Veilige infrastructuur, Veilige snelheid en Veilige verkeersdeelnemers. In elke risico-indicator spelen één of meerdere van de drie E’s een rol. Samen met indicatoren zoals Veilige voertuigen en Hoogwaardige traumazorg vormen zij de basis voor lokaal risicogestuurd beleid.
Gemeenten en wegbeheerders kunnen hun eigen verkeersveiligheidsaanpak aan deze indicatoren koppelen. Het Nationaal Dataportaal Wegverkeer (NDW) werkt daarbij aan het beschikbaar stellen van specifieke data voor alle indicatoren via verkeersveiligheid.ndw.nu. Aan een overzichtskaart van deze informatie wordt nog gewerkt.
Presentatie Dirkje van der Ven: 3 E’s en gedragsbeïnvloeding
Dirkje van der Ven nam de deelnemers mee in de psychologie achter verkeersgedrag. Volgens haar vindt het grootste deel van ons gedrag in het verkeer onbewust plaats – in wat Daniel Kahneman systeem 1 noemt – automatisch, snel en vaak op basis van routine. Slechts een klein deel is bewust en rationeel (systeem 2).
Veel interventies richten zich nog op bewustwording, maar dat werkt volgens Van der Ven beperkt. Mensen weten vaak wel wat veilig gedrag is, maar vertonen het niet vanzelf. Om gedrag echt te veranderen, moet een aanpak aansluiten bij deze automatische processen.
De 3 E’s in de praktijk
Educatie draait niet alleen om kennis, maar om het versterken van gewenst gedrag. Campagnes zouden zich meer moeten richten op sociale normen en gewoontevorming. “Bewustwording is vaak een fijn, maar misleidend woord,” aldus Van der Ven: het begrip is er wel, maar het gedrag verandert pas als de context dat mogelijk maakt.
Inrichting van de omgeving is vaak de meest directe manier om gedrag te beïnvloeden. Een goed voorbeeld is het Keizer Karelplein in Nijmegen, waar simpele markeringen met ducttape het verkeersgedrag positief veranderden. Ook de plaatsing van opvallende kunstfietsen bij het station liet zien hoe omgevingsaanpassingen het gebruik van voorzieningen kunnen stimuleren. De fysieke omgeving bepaalt mede wat weggebruikers als ‘normaal’ ervaren.
Handhaving is een krachtig middel om gedrag te bestendigen, mits het niet transactioneel wordt. Van der Ven waarschuwde dat lage of voorspelbare boetes hun werking verliezen. Een interessant idee is inkomensafhankelijke boetes, zodat de straf voor iedereen proportioneel aanvoelt. Apps zoals Flitsmeister ondermijnen dit effect doordat ze handhaving reduceren tot een spel tussen winst en verlies.
Naar een integrale gedragsaanpak
Van der Ven pleitte voor een integrale benadering waarbij de 3 E’s samen worden ingezet. Effectieve verkeersveiligheid vraagt om maatregelen die elkaar versterken.
Kernboodschappen uit haar presentatie:
- Analyseer het probleem zorgvuldig alvorens een oplossing te kiezen. Zoek de grondoorzaak van onveilig gedrag.
- Combineer de E’s: fysiek (engineering), mentaal (education) én juridisch (enforcement).
- Werk met sociale normen: gedrag verandert sneller als de omgeving het gewenste gedrag ondersteunt.
- Bouw feedbackloops: laat mensen direct ervaren dat goed gedrag loont. Zo was de BOB‑campagne pas echt succesvol toen bewustwording, sociale constructie én effectieve handhaving werden gecombineerd.
Presentatie en opname
Benieuwd naar de presentatie of het volledige webinar? Klik hier om de presentatie te bekijken. En hieronder kun je de volledige expertsessie terugkijken.
Expertsessies in 2026
De expertsessie van Aanpak SPV is een webinar van een uur waarin een deskundige op een bepaald onderwerp de aanwezigen meeneemt naar een diepere laag van de risicogestuurde aanpak verkeersveiligheid. Ook in 2026 worden weer diverse expertsessies georganiseerd.
Heb jij een onderwerp of een vraagstuk waar een expert meer over kan vertellen? Laat het weten via info@aanpakspv.nl en wellicht kunnen we een expertsessie besteden aan dit onderwerp. Houd de website en LinkedIn in de gaten voor de agenda van 2026 en om je in te schrijven.
Webinar voor (beleids-)ambtenaren Verkeersveiligheid
Ben je nieuw in het vakgebied, wil je jouw kennis over de risicogestuurde aanpak van verkeersveiligheid updaten of ben je benieuwd naar de ervaringen van anderen? Meld dan jezelf en/of een collega aan voor één van de sessies over de basis van het Strategisch Plan Verkeersveiligheid (SPV). In dit webinar gaan we in op de risicogestuurde aanpak en middelen om zelf aan de slag te gaan. In 2025 houden we nog één webinar: op 2 december. Klik hier voor de actuele planning en meld je aan!
Hopelijk tot snel bij een expertsessie of een andere bijeenkomst van Aanpak SPV!
Meer informatie
Meer informatie over de eerdere expertsessies kan je hier vinden:
- De eerste expertsessie over de ervaringen van Elke Helmus met de risicogestuurde aanpak.
- De expertsessie over Dataverzameling en toegankelijkheid van data van Teun Kok (NDW).
- De expertsessie over Veilige infrastructuur en Veilige snelheid van Hillie Talens en Edwin Thoen (CROW).
- De expertsessie over Veilige verkeersdeelnemers van Lysanne de Gijt (Ministerie van IenW).
Meer weten?
Meld je aan voor een van de komende bijeenkomsten van Aanpak SPV en volg ons op LinkedIn!
